Ole Romer

Para Romerit, përhapja e dritës mendohej të ndodhte në çast. Koha e përhapjes, në të vërtetë, është shumë shumë e vogël krahasuar me kohën e reagimit të njeriut! E, megjithatë, astronomi danez Ole Romer arrin, për herë të parë, të përcaktojë një vlerë të shpejtësisë së dritës. Kjo ndodhi në vitin 1675 kur ai vuri re diferenca në kohët e parashikuara të eklipseve të sateliteve të Jupiterit , siç është Io (i ngjashëm me Hënën tonë).

Atij i lindi ideja që koha e ndodhjes së eklipsit duhet të varet nga fakti nëse Toka është pranë ose larg nga Jupiteri. Kjo bënte që rruga e dritës të ishte më e gjatë ose më e shkurtër që çon në vrojtimin e eklipsit diçka më herët ose më vonë. Duke ditur largësinë ndërmjet Tokës dhe Jupiterit dhe diametrin e orbitës së Tokës, llogariti shpejtësinë e dritës. Vlera që mori ishte 225000 km/s, vlerë që u përdor për më se dy shekuj. Matjet e sotme japin për shpejtësinë e dritës vlerën 299792,457 km/s.

Ole Rømer, astronom i shkëlqyer, lindi në Aarhus të Danimarkës. Vjen në Kopenhagë si i ri student. Punoi me shënimet e Tiho Brahes me idenë për t’i publikuar. Në vitin
1672 shkon në Paris ku bëhet anëtar i Akademisë dhe tutor i Princit të Kurorës. Në vitin 1681 thirret në Kopenhagë nga mbreti danez. Punoi atje derisa vdiq.

Përveçse profesor i astronomisë, ai ishte inxhinieri i qytetit, Nënpunësi i Punës së Qytetit, Gjykatës i Gjykatës së Lartë, Kancelar i Universitetit, Kryepolic, Shef i Brigadës së Zjarrfikësve, etj. Por me zemër ishte i lidhur me astronominë. Romeri rikonstruktoi një observator të vjetër në majën e Kullës së Rrumbullakët. Ai dëshironte të përcaktonte në mënyrë përfundimtare që Dielli rrotullohet rreth Tokës. Për  t’ia arritur këtij qëllimi shpiku dhe vendosi rrethin e meridianit, të ashtuquajturin Instrument Kalimtar – i pari në botë. Ai ishte një teleskop që lëvizte gjatë meridianit.

Romeri u martua dy herë. Të dy gratë vinin nga familja e madhe Bartolin, shumë nga të cilët ishin shkencëtarë të shquar. Vjehrri i tij, Erathmus Bartolini, ishte pronar i madh tokash. Në to ndërtoi një rezidencë verore që e quajtën “Pilenborg” (pil në gjuhën daneze do të thotë shelg lotues). Pranë saj Romeri ndërtoi observatorin e tij privat të quajtur Observatori Tusculanum. Aty Romeri kreu disa nga vrojtimet e tij. Mbas vdekjes së Romerit godina u shkatërrua. Instrumentet në Kullën e Rrumbullakët, në vitin 1728, u shkatërruan nga Zjarri i Kopenhagës në të cilin u dogj mëse një e treta e qytetit. Në të njëjtën kohë humbën të gjitha shënimet e Romerit, përveç të famshmit Triduum, të dhënat e vrojtimeve treditore në Tusculanum.

Në vitin 1967 Muzeu Kombëtar, me anë të fotografimeve ajrore, u përpoq të përcaktonte vendndodhjen e observatorit Tusculanum. Gërmimi në vendin e gjetur në këtë mënyrë nuk pati sukses. Një person privat mundi të gjejë vendin e saktë. Atje, në afërsi të Tastoupit, rreth 20 km në veri të Kopenhagës, në vitin 1979 u ndërtua muzeumi “Ole Romer”.